Bạc hà là loại hương thảo thường gặp, đây là một loại cây thân thảo sống lâu năm, toàn cây có mùi thơm hắc vì có chứa tính dầu menthol. Nó là một loại cây lai không sinh sản, tạp giao giữa húng thơm (Mentha aquatica) và bạc hà lục (Mentha spicata).
Cây này thường mọc hoang trong tự nhiên với các loại cây bố mẹ của chúng ở Trung và Nam châu Âu. Cây nay lan tỏa bằng rễ do nó không sinh sản bằng hạt.
Vốn phân bố ở khu vực nhiệt đới và ôn đới ở bắc bán cầu, được trồng nhiều ở khu vực Địa Trung Hải, hiện nay được trồng phần lớn ở: Mỹ, Tây Ban Nha, Italia, Pháp, Anh, bán đảo Ban-căng. Ở Việt Nam cũng trồng khá nhiều bạc hà để làm nguyên liệu sản xuất tinh dầu và rau gia vị.
Đặc điểm sinh trưởng của cây bạc hà
Bạc hà là thực vật thân cỏ rễ chùm nhiều năm thuộc họ hoa môi, mọc thẳng đứng hoặc dạng leo, lá mọc đối xứng, mép lá có răng cưa, hoa hình ô mọc trong kẽ lá hoặc trên đỉnh. Hoa hình môi, màu hoa có nhiều loại như: trắng, tím nhạt, tím, hồng phấn, thường nở từ tháng 8.
Bạc hà ưa ánh sáng đầy đủ, khí hậu ấm áp, ẩm ướt, sinh trưởng phù hợp ở nhiệt độ 10 – 25 độ c, chịu ẩm ướt khá tốt nhưng cũng không chịu được úng nước trong thời gian dài, không chịu được khô hạn, phần lớn các loài đều có khả năng chịu rét khá tốt. Không yêu cầu cao với đất, nhưng trồng trong đất cát hơi chua, tầng đất dày, cọ nhiều chất hữu cơ và thoát nước tốt.
Ở miền Nam, bạc hà có thể trồng được quanh năm, toàn bộ thời gian sinh trưởng khoảng 110 ngày. Ở miền Bắc do đặc trưng thời tiết sương giá vào cuối năm nên thường được trồng 2 vụ: trồng tháng 2, 3 thu hoạch tháng 6, 7 và trồng tháng 8,9 thu hoạch tháng 2,3.
Hướng dẫn cách trồng bạc hà
Bước 1: Chọn giống bạc hà
Bạc hà Âu (Mentha piperita L.): di thực của Nga, Đức; sản lượng kém hơn bạc hà Nam, nhưng mùi vị thơm mát.
Bạc hà Nam (Mentha arvensis L.): mọc hoang ở nhiều nơi, tập trung: ở Sơn La, Lai Châu, Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Lào Cai và thường trồng ở vườn như rau thơm.
Bạc hà Nhật Bản (Mentha arvensis L.): có sản lượng tinh dầu cao.
Bước 2: Chuẩn bị đất trồng
Chọn đất thịt, đất thịt nhẹ pha cát, đất mùn, đất đen, đất đỏ… ở nơi cao ráo, tơi xốp, ẩm, thoát nước, giàu dinh dưỡng, pH trung tính.
Đất trồng cần cày bừa kỹ, phơi ải, làm sạch cỏ, đập nhỏ đất, thành chậu cao 20 – 30cm, mặt luống phải phẳng để dễ thoát nước.
Nếu trồng ở đất dốc thì nên san luống có bờ theo bậc thang không dốc quá 15 – 20 độ, tránh mưa trôi phân và xói đất.
Bước 3: Chuẩn bị phân bón
Nếu nhiều đạm, thân lá phát triển mạnh. Nếu thiếu lân, kali và vi lượng thì tinh dầu ít.
Trồng bạc hà để lấy tinh dầu thì khi bón phân sẽ sử dụng chính là phân chuồng ủ hoại, kết hợp cùng lân, urê, kali theo tỷ lệ 1:0,2:0,2:0,2
Bón lót: Bón toàn bộ phân chuồng, phân lân và 2/3 lượng kali vào trước lúc trồng.
Bón thúc: 1/3 lượng kali còn lại kết hợp phân đạm dùng để bón thúc sau khi bạc hà cao 15 -20 cm. Cứ 15 ngày bón thúc 1 lần.
Trồng để lấy thân, lá làm rau gia vị
Nếu dùng làm rau gia vị thì cần lượng đạm cao hơn, 97% phân chuồng ủ hoai, 2% bánh dầu và 1% phân phức hợp DAP.
Bón lót: phân chuồng và 2/3 số bánh dầu trước lúc hồng.
Bón thúc: lượng bánh dầu còn lại kết hợp với DAP, bón thúc mỗi tuần 1 lần bằng cách hòa vào nước tưới.
Bước 4: Trồng cây bạc hà
Sau khi làm đất và bón lót, rạch hàng ngang luống sâu 8 – 10cm, hàng cách nhau độ 25 – 30cm.
Cắt cành bạc hà thành từng đoạn có chứa 3-4 mắt. Giâm cành sâu vào đất khoảng 2/3, lấp đất, nén kỹ. Hoặc dùng thân rễ cắt thành đoạn 8 – 10cm, đặt vào rãnh nối đuôi nhau, lấp đất ấn chặt, tưới nước ngay để chống bén rễ.
Sau 5-7 ngày có thể hòa phân urê, bánh dầu ngâm kỹ để tưới.
Bạc hà gặp hạn thì khô cằn sẽ rụng lá. Nếu đất quá khô thì tưới nước qua các rãnh để ngấm sâu vào thân rễ, hoặc bơm tháo nước vào ruộng qua một đêm, hôm sau tháo kiệt.
Nếu gặp mưa to cần tháo nước nhanh chóng cho khỏi thối lá.
Bước 5: Phòng trừ sâu bệnh cho bạc hà
Khi cây phân cành nhiều, lá che kín đất, thiếu ánh sáng, ở chỗ trũng độ ẩm cao dễ gây bệnh gỉ sắt. Phòng trị: phim thuốc.
Bệnh thối lá: một đám lá bị giống như bị đổ nước nóng vào. Bệnh nhẹ: phun thuốc. Bệnh nặng: nhổ bỏ và rắc vôi bột vào.
Phòng sâu xám cắn ngang cây khi mầm lá mới mọc: trộn thuốc trừ sâu với đất bột và cỏ non rắc lên mặt luống vào chiều tối để đêm sâu ra ăn sẽ chết. Sâu ít thì bắt bằng tay.
Phòng trị sâu khoang ăn lá: phun thuốc trừ sâu pha loãng vào buổi chiều mát, phun liên tục, cách nhau 3 ngày, vài lần thì hết sâu.
Cách thu hoạch bạch hà
Thu hoạch giữ giống: Dùng dao sắc cắt gần sát đất, chừa 3 – 5cm ở gốc để các chồi gốc có thể phát triển nhanh. Sau khi cắt tưới nước. Sau 2 ngày mới tưới phân ngâm bánh dầu. Giữa các kỳ tưới phân nếu đất khô thì tưới thêm nước.
Thu hoạch làm rau gia vị: Thu hoạch đợt 1 sau khi trồng 1 tháng. Sau nửa tháng có thể thu hoạch lần 2. Sau khi thu hoạch 7-8 lẳn, nhổ bỏ cây để trồng mới, cày đất phơi ải và giâm cành trồng lại.
Thu hoạch để lấy tinh dầu: Sau khi trồng 4-5 tháng, khi hoa nở rộ (100% bạc hà nở hoa, trong mỗi cây hoa nở 70% trên cụm hoa), lá săn lại là có thể thu hoạch để lấy tình đầu cũng như để giống. Bạn nên chọn ngày nắng ráo để thu hoạch, cắt thân phần có mang lá, xếp rải ra trên nền nhà 1 ngày cho héo bớt, không xếp đống, cắt từ khoảng 9 giờ sáng đến 15 giờ chiều là thời gian bạc hà có tình dầu cao nhất, cắt đến đâu chưng cất lấy tinh dầu đến đó. Tránh làm lá nhàu nát, hao hụt tinh dầu. Nếu không kịp cất tinh dầu thì phải rải phơi khô trong bóng râm.
